Dla tego, kto chce prawidłowo projektować oświetlenie awaryjne przepisy prawne są jak kompas, a nie formalność projektowa. Oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne realnie zwiększa szanse przeżycia ludzi i decyduje o skuteczności działań ratowniczych. Sprawdź, jakie błędy wciąż popełniane są przy jego projektowaniu i odbiorach – i jak ich uniknąć zgodnie z aktualnymi przepisami.
Oświetlenie ewakuacyjne oraz awaryjne to jedne z najważniejszych elementów ochrony przeciwpożarowej. W przypadku pożaru, awarii zasilania, wybuchu lub innego zdarzenia kryzysowego zapewnia ono minimalne, ale wystarczające natężenie światła na drogach ewakuacyjnych, umożliwiając ludziom bezpieczne opuszczenie budynku. Dotyczy to zarówno pracowników, jak i ekip ratowniczych. Innymi słowy, życie ludzkie zależy od tego, jak dobrze zaprojektowane jest w obiekcie oświetlenie awaryjne. Przepisy prawne ściśle określają wymagania, jakie musi spełniać ten system, by ratowanie życia było skuteczne – szczególnie w obiektach przemysłowych.
Pożary w obiektach przemysłowych stanowią niewielką część wszystkich pożarów w Polsce – w 2024 roku stanowiły one nieco ponad 2% (Państwowa Straż Pożarna, 2025). Jak pokazują dane PSP oraz opracowania branżowe, odsetek utrzymuje się na podobnym poziomie od kilku lat (około 2 tys. na ponad 102 wszystkich incydentów pożarowych).
Choć procentowo liczba pożarów w przemyśle wydaje się niska, w przeliczeniu dziennym daje to alarmujący wynik: średnio 6 pożarów w zakładach produkcyjnych każdego dnia! W kontekście zagrożenia dla ludzi, środowiska oraz potencjalnych strat materialnych te liczby powinny budzić respekt i skłaniać do traktowania tematu z najwyższą powagą.
Ewakuacja: zasady, ograniczenia i rola oświetlenia
Bez względu na to, czy przyczyną pożaru w obiekcie przemysłowym była awaria instalacji, błąd ludzki, podpalenie czy siła wyższa, ewakuacja ludzi z zagrożonego obszaru to priorytet.
Proces ewakuacji musi odbywać się wyłącznie drogami ewakuacyjnymi – wcześniej wytyczonymi i oznakowanymi. W praktyce są to podesty, korytarze i klatki schodowe, które na co dzień służą zwykłej komunikacji, a w momencie zagrożenia zamieniają się w ciągi ratunkowe.
Bezwzględnie zabronione jest korzystanie z dźwigów, wind (poza windami ewakuacyjnymi), przejść technologicznych, kanałów instalacyjnych czy pomostów – ich pierwotne funkcje mogą w sytuacji awaryjnej przekształcić się w śmiertelne pułapki.
Brak odpowiedniego oświetlenia przyczyną tragedii w obiektach przemysłowych
W 1998 roku w laboratorium w amerykańskim stanie Idaho doszło do nieoczekiwanego zadziałania systemu gaśniczego CO2 podczas prac konserwacyjnych. Po odcięciu zasilania normalne oświetlenie przestało działać i zapadła niemal całkowita ciemność, co utrudniło ewakuację. Pracownicy musieli polegać na przenośnych lampach, brodząc w oparach toksycznego gazu.
W rezultacie jedna osoba zginęła, a kilkanaście zostało rannych lub zatrutych dwutlenkiem węgla. Jak pokazał raport sporządzony przez Biuro ds. BHP amerykańskiego Departamentu Energetyki, kluczowymi czynnikami utrudniającymi ucieczkę były: brak oznakowania i prawidłowego oświetlenia ewakuacyjnego.
Brak właściwego oświetlenia awaryjnego był jedną z przyczyn tragedii w Imperial Sugar Refinery w 2007 roku. W wybuchu i pożarze zginęło 14 osób, a 40 zostało rannych. Obszerny raport amerykańskiej Izby Bezpieczeństwa Chemicznego wskazał, że część pracowników miała ogromne problemy ze znalezieniem wyjść z ciemnych budynków. Stało się tak, ponieważ oświetlenie awaryjne w dużej mierze zostało zniszczone w wyniku wybuchu i pożaru.
Oświetlenie awaryjne: ustawy i wymogi na rynku polskim
Jednym z najważniejszych elementów ochrony przeciwpożarowej w obiekcie przemysłowym jest oświetlenie awaryjne – przepisy prawne regulują jego projektowanie na poziomie ustaw i rozporządzeń. Jednak zanim przejdziemy dalej, warto wyjaśnić częsty błąd w rozumieniu oświetlenia awaryjnego – ustawy nie zrównują jego znaczenia wyłącznie z ewakuacją osób z zagrożonego budynku. Wspiera ono również prowadzenie działań ratowniczych – zarówno w trakcie zdarzenia, jak i po jego zakończeniu. Pomijanie tego aspektu w projektach oświetlenia czy ekspertyzach technicznych może prowadzić do poważnych uchybień formalnych i funkcjonalnych.
W kontekście projektowania oświetlenia awaryjnego, ustawy, które będą kluczowe dla projektanta to:
- Ustawa o ochronie przeciwpożarowej
- Ustawa Prawo Budowlane
W brzmieniu Ustawy o ochronie przeciwpożarowej z 2025 roku:
- Art. 1 nakazuje ochronę życia, zdrowia, mienia i środowiska przed pożarem oraz innymi zagrożeniami lokalnymi.
- Art. 2 podkreśla konieczność zapewnienia odpowiednich warunków technicznych i organizacyjnych.
- Art. 4 wskazuje, że właściciel budynku, obiektu budowlanego lub terenu – a w określonych przypadkach również zarządca lub użytkownik – jest zobowiązany do zapewnienia zgodności z wymaganiami techniczno-budowlanymi, instalacyjnymi i technologicznymi w zakresie ochrony przeciwpożarowej. Ponadto musi zapewnić wyposażenie w urządzenia przeciwpożarowe i ich utrzymanie w stanie sprawnym i niezawodnym.
- Art. 4.1 pkt 4 i 5 nakładają obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji, a także przygotowania obiektu do prowadzenia akcji ratowniczej. (Oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne odgrywa tu kluczową rolę – nie tylko ułatwia ucieczkę, ale umożliwia skuteczne działania ratownicze!)
- Art. 6 ustawy zobowiązuje właściwe urzędy, instytucje, organizacje, przedsiębiorców i osoby fizyczne do uwzględniania wymagań ochrony przeciwpożarowej przy zagospodarowaniu i uzbrajaniu terenu. Dodatkowo, autorzy dokumentacji projektowej mają obowiązek zapewnienia jej zgodności z przepisami przeciwpożarowymi na etapie projektowania.
Zgodnie z zapisami ustawy oświetlenie awaryjne i pozostałe systemy przeciwpożarowe nie mogą być tylko zamontowane. Kluczowe jest bowiem zachowanie ich w pełnej sprawności. Dlatego właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu muszą nie tylko wyposażyć go w wymagane oświetlenie ewakuacyjne, ale także zapewnić ich regularną konserwację oraz naprawy, by mogły zadziałać niezawodnie w warunkach zagrożenia.
Oświetlenie awaryjne: przepisy prawne wskazane w ustawie Prawo budowlane
Ta ustawa normuje kwestie związane z projektowaniem, budową, utrzymaniem obiektów budowlanych oraz określa zasady działania organów administracji publicznej w tych dziedzinach. W polskim Prawie budowlanym odwołano się do Rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) dotyczących wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych.
W wersji z 2025 roku Art. 5 ustawy Prawo budowlane określa, że obiekty budowlane muszą być projektowane zgodnie z przepisami i zasadami wiedzy technicznej – z uwzględnieniem bezpieczeństwa pożarowego i użytkowego. Z kolei art. 61 wskazuje, że właściciel lub zarządca musi zapewnić bezpieczne użytkowanie obiektu w razie zagrożeń zewnętrznych (np. pożaru), które mogą stanowić ryzyko dla ludzi, mienia lub środowiska. (Elementem bezpiecznego użytkowania jest właśnie oświetlenie awaryjne i ewakuacyjne).
W kontekście projektowania oświetlenia awaryjnego przepisy prawne tej ustawy wskazują również na wytyczne unijne. Określają one, że obiekty budowlane trzeba projektować tak, aby były:
- bezpieczne dla zdrowia i życia ludzi oraz dla środowiska,
- ograniczające emisję szkodliwych substancji,
- minimalizujące ryzyko użytkowania: poślizgnięcia, upadki, porażenia.
Szczególnie istotne jest to w strefach wysokiego ryzyka, gdzie zbyt niskie natężenie światła może zwiększać zagrożenie.
Prawo budowlane nakłada na inwestora jeszcze jeden obowiązek. Zgodnie z art. 56 ustawy musi on zawiadomić właściwe organy, w tym PSP, o zakończeniu budowy. Brak opinii PSP na etapie zakończenia budowy może skutkować poważną wadą prawną. Nawet jeśli instalacja oświetlenia ewakuacyjnego została wykonana zgodnie z przepisami, brak formalnej akceptacji może skutkować jej zakwestionowaniem.
Źle wykonane oświetlenie awaryjne: ustawy dopuszczają kary dla projektantów i decydentów
Jednym z najczęstszych powodów niezgodności instalacji oświetlenia awaryjnego z obowiązującymi wymaganiami jest brak aktualnej wiedzy technicznej i znajomości norm. Nadal zdarzają się przypadki, w których instalacje są projektowane lub wykonane nieprawidłowo z powodu braku świadomości przepisów, parametrów opraw czy wymagań formalnych.
Problemem bywa np. brak dopuszczenia CNBOP dla opraw oświetleniowych – szczególnie tych przeznaczonych do stref zagrożonych wybuchem. Nie każdy producent jest w stanie spełnić te wymagania.
Efektem takich zaniedbań może być nie tylko brak odbioru instalacji przez odpowiednie służby, ale również jej wadliwe działanie w sytuacji realnego zagrożenia. W skrajnych przypadkach może dojść do obarczenia odpowiedzialnością osób technicznych – projektanta, inspektora nadzoru czy przedstawiciela działu utrzymania ruchu. Równie istotne jest ryzyko odmowy wypłaty odszkodowania przez ubezpieczyciela w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości systemu.
W sytuacji, gdy standardowych rozwiązań technicznych nie da się zastosować – np. ze względu na środowisko pracy – prawo dopuszcza zastosowanie rozwiązań zamiennych (na podstawie art. 9 ustawy Prawo budowlane), takich jak oświetlenie ewakuacyjne. Warunek: musi ono zapewnić możliwość ucieczki poszkodowanym i bezpieczeństwo pracy ekip ratowniczych.
Zgodnie z art. 9 pkt. 2 Prawa budowlanego projekt takiego rozwiązania musi zawierać zgodę organu administracji architektoniczno-budowlanej na odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych. Dopuszczalna jest także zgoda warunkowa, ale inwestor musi spełnić tu dodatkowe wymagania. Z kolei art. 9 pkt. 3.3 wskazuje, że takie rozwiązania muszą być uzgodnione z rzeczoznawcą.
Przykład: jeśli droga ewakuacyjna jest zbyt długa lub wąska, jako rozwiązanie zamienne można zastosować oprawy oświetleniowe o natężeniu 5 lub 10 lx zamiast standardowego 1 lx.
Czy według ustawy oświetlenie awaryjne może zastąpić system przeciwpożarowy?
W świetle omawianej ustawy oświetlenie awaryjne, ze względu na możliwość szybszego i mniej inwazyjnego montażu w stosunku do systemów tryskaczowych czy oddymiających, może być pewną alternatywą w sytuacjach, gdy inne środki ochrony są trudne do wdrożenia. Warunkiem jest jednak spełnienie wymagań formalnych.
Zgodnie z przepisami prawnymi oświetlenie awaryjne, a dokładniej mówiąc oświetlenie ewakuacyjne, może być zastosowane zamiast instalacji ppoż jednak wymaga to uzgodnienia z rzeczoznawcą oraz uzyskania zgody na odstępstwo od przepisów techniczno-budowlanych, o której mowa w art. 9 ustawy Prawo budowlane.
Wojewódzki komendant PSP może na podstawie uzasadnionej ekspertyzy technicznej wyrazić zgodę na zastosowanie takiego rozwiązania – bezwarunkowo lub pod warunkiem spełnienia dodatkowych wymagań. W razie odmowy inwestorowi przysługuje zażalenie i prawo do ponownego rozpatrzenia wniosku. W praktyce przypadki odrzuceń są rzadkie, co świadczy o wysokiej jakości analiz technicznych oświetlenia ewakuacyjnego składanych do weryfikacji.
Oświetlenie awaryjne: przepisy prawne nie są do „odhaczenia”
Patrząc na polskie ustawodawstwo w kontekście międzynarodowym, widać wyraźnie, że dotyczące oświetlenia awaryjnego przepisy prawne są restrykcyjne i zgodne z europejskimi dyrektywami. Problemem nie jest więc brak regulacji, ale ich niepełna znajomość, błędna interpretacja lub niestaranna realizacja.
Dobrze zaprojektowany i wykonany system oświetlenia ewakuacyjnego awaryjnego nie może być atrapą służącą do „odhaczenia” wymogów prawnych. Ma działać wtedy, gdy inne systemy zawodzą – dlatego kluczowe są tu odpowiedzialność projektanta, jakość wykonawstwa i zaangażowanie inwestora.
W zależności od funkcji obiektu oraz jego przeznaczenia, projektant musi dobrać odpowiedni typ systemu oświetlenia awaryjnego. Inne wymagania będą dotyczyć budynków przemysłowych, inne – obiektów użyteczności publicznej, takich jak szkoły, szpitale czy urzędy. Oświetlenie awaryjne może bazować na różnych źródłach światła – od opraw LED, po lampy o podwyższonej odporności na warunki środowiskowe.
W miejscach narażonych na awarie zasilania – takich jak rozdzielnie, hale technologiczne czy strefy zagrożone wybuchem – istotne jest zapewnienie nie tylko odpowiedniego natężenia światła, ale również redundancji zasilania. W sytuacjach kryzysowych, takich jak pożar, zalanie czy awaria instalacji, systemy oświetlenia awaryjnego stanowią podstawowy element ochrony ludzi oraz sprawnego funkcjonowania procedur ratowniczych i ewakuacyjnych.
W obiektach użyteczności publicznej, gdzie natężenie oświetlenia może być niższe, kluczowe jest odpowiednie rozmieszczenie opraw i zachowanie minimalnych wartości zgodnie z obowiązującymi normami.
Potrzebujesz doświadczonego projektanta oświetlenia ewakuacyjnego, awaryjnego lub podstawowego? Możemy pomóc, i to w każdym projekcie dotyczącym oświetlenia przemysłowego wraz z doborem opraw oświetleniowych! Zobacz, jak zaprojektowaliśmy oświetlenie hali produkcyjnej polimerów lub system oświetleniowy Ex dla instalacji wodorowej.
